Miejsca walk i pamięci VIII Rejonu 'Łęgów' - Młociny

BUDY ZOSINY

CMENTARZ PARTYZANCKI
     Cmentarz położony w pobliżu pola bitwy, stoczonej przez grupę "Kampinos" 29 września 1944 roku pod Jaktorowem. U  wejścia pomnik, na którym widnieją dwie tablice. Na górnej tablicy znajduje się napis: "Snem wiecznym spoczywa 132 żołnierzy AK grupy ŤKampinosť poległych w  walce z okupantem hitlerowskim w bitwie pod Jaktorowem 29.IX.1944".
     Na dolnej tablicy jest napis: "Armia Krajowa polegli na polu chwały 29.9.1944 chor. Pałasz Jan Narwik ps. ŤPionierť, chor. Narostek Konstanty - ŤTopórť, ppor. Marczewski Przemysław - ŤZagłobať, ppor. Królikowski Andrzej - ŤGrejť, 5 plut. 6 komp. 78 pp Kampinos. Cześć wam obrońcy Rzeczypospolitej".

DĄBROWA LEŚNA

UL. PARTYZANTÓW
     Pomnik dla uczczenia pamięci żołnierzy Kompanii Młodzieżowej, poległych w Powstaniu Warszawskim, oraz Ułanów Jazłowieckich, poległych w 1939 roku w Dąbrowie Leśnej. Po bitwie nad Bzurą oddziały WP przebijały się do Warszawy przez Łomianki, Dąbrowę i Buraków. W czasie walk na tych terenach poległo około 2300 żołnierzy polskich. Dąbrowa Leśna była 19 września 1939 roku miejscem szarży Ułanów Jazłowieckich pod dowództwem płk. Edwarda Godlewskiego. Szarża ta otworzyła oddziałom polskim drogę do Warszawy. W Dąbrowie Leśnej poległ 22 września 1939 roku w ataku na bagnety gen. bryg. Mikołaj Bołtuć.

HORNÓWEK

     Pomnik upamiętniający wymordowanie przez hitlerowców w sierpniu 1944 roku rodziny Gleszczyńskich.

IZABELIN

UL. LEŚNA 12
     Na murze ogrodzenia umieszczona jest tablica dokumentująca dzień kolejnych represji i aresztowań dokonywanych przez żandarmerię niemiecką, stacjonującą w pobliskim Zaborowie. Napis na tablicy: "Dnia 11.IX.1943 r. w tym miejscu podczas nieudanego aresztowania chorążego Franciszka Sznajdra ŤDęba IIť dow. I plutonu komp. por.  ŤZetesať A.K. zostały żywcem spalone Jadwiga Sznajder i  Zofia Raciborska przez hitlerowskich oprawców z  Zaborowa. Żołnierze Grupy Kampinos A.K."

KAMPINOS

     Przed zabytkowym dworkiem odsłonięty został 9 maja 1985 roku pomnik dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy. Na tablicy napis: "1939-1945 poległym i pomordowanym przez najeźdźcę hitlerowskiego żołnierzom AK, GL, AL i mieszkańcom Ziemi Kampinoskiej społeczeństwo. Cześć ich pamięci. Kampinos 09.05.1985".

KIEŁPIN

CMENTARZ WOJENNY
     Leży tu 2500 żołnierzy WP z Armii "Poznań" i "Pomorze" poległych we wrześniu 1939 roku. W centralnym punkcie cmentarza obelisk. Ponadto na krańcu alei pomnik upamiętniający 105 żołnierzy 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, poległych pod Wólką Węglową.

POMNIK PILOTÓW AMERYKAŃSKICH
     18 września 1944 roku, w rejonie Dziekanowa Polskiego, niosąc pomoc powstańczej Warszawie, został zestrzelony bombowiec B 17 z 6 Armii Powietrznej USAAF. Z  10-osobowej załogi zginęło 8 osób. Dwie dostały się do niewoli niemieckiej.

LASKI

CMENTARZ WOJENNY 1939-1945
     Przed wejściem na granitowej płycie wykuto informację: "Cmentarz wojenny Wojska Polskiego w Laskach założony został w 1939 r. Spoczywa tu 837 żołnierzy poległych we wrześniu 1939 r., w walce konspiracyjnej i Powstaniu Warszawskim 1944 r. […] Polegli w czasie walki konspiracyjnej w latach 1940-1944 walczyli w szeregach Dywersji Bojowej 8 Rejonu - VII Obwodu Warszawskiego Okręgu A.K. Polegli w czasie Powstania Warszawskiego walczyli w szeregach grupy Kampinos A.K. […]". Patronat nad cmentarzem sprawuje 53 Liceum Ogólnokształcące Stowarzyszenia "Pax" w Warszawie.

ZAKŁAD NIEWIDOMYCH
     Na miejscowym cmentarzu grób płk. Józefa Krzyczkowskiego: "Ś.P. Józef Krzyczkowski ps. ŤSzymonť 1901-1989 pułkownik W.P. kawaler Orderu Virtuti Militari żołnierz walk niepodległościowych P.O.W. 1918-1920, oficer kampanii wrześniowej 1939 r., organizator i dowódca pułku ZWZ-AK Palmiry-Młociny oraz grupy Kampinos A.K. w  Powstaniu Warszawskim. Cześć jego pamięci".
     Przed kaplicą na murze dwie tablice. Pierwsza z czarnego granitu upamiętnia działalność szpitala, służącego żołnierzom września 1939 roku oraz partyzantom grupy "Kampinos": "Zakład dla Niewidomych w Laskach był dwukrotnie szpitalem wojennym, tu ratowano życie walczącym o Polskę we wrześniu 1939 r. oraz partyzantom grupy Kampinos A.K. w powstaniu 1944 r. Tablicę ufundowali w dowód wdzięczności Laskom pozostali przy życiu towarzysze broni grupy Kampinos A.K."
     Druga metalowa: "Ku wiecznej pamięci żołnierzy 15 Pułku Ułanów Poznańskich poległych w obronie ojczyzny w 1939 r. w Puszczy Kampinoskiej i na jej przedpolach oraz w szeregach Armii Krajowej w okupowanym kraju. Koledzy".
     Kaplica Matki Boskiej Anielskiej. Na zewnątrz kaplicy tablica granitowa: "Pamięci żołnierzy 9 Pułku Ułanów Małopolskich z  Trembowli poległych w zwycięskim boju o Sieraków oraz  pod Laskami i Wólką Węglową 19 września 1939 r."
     Druga tablica metalowa o treści: "W dniu 19 września 1939 r. pod Sierakowem i  Laskami 7 Pułk Strzelców Konnych Wielkopolskich toczył zwycięskie walki z hitlerowskim najeźdźcą. Poległo za ojczyznę 14 oficerów i podoficerów oraz 23 strzelców konnych z przydzielonej do pułku 3 ciej baterii 7 Dywizjonu Artylerii Konnej 8 oficerów i podoficerów oraz  17 kanonierów. Cześć ich pamięci".
     Wewnątrz kaplicy tablica drewniana: "Żołnierzom 14 ego Pułku Ułanów Jazłowieckich poległym ku chwale ojczyzny i pułku".

LESZNO

     Na skwerze miejskim pomnik poległych w walkach z okupantem partyzantów grupy "Kampinos" i mieszkańców gminy Leszno, którzy zginęli w  latach 1939-1945. Na pomniku napis: "W hołdzie tym, którzy odeszli szlakiem krwi i cierpień w wieczność z  myślą o tych, którzy przyjdą po nas. Żołnierzom i  partyzantom grupy Kampinos AK poległym na polu chwały w  walce z hitlerowskim okupantem. Mieszkańcom gminy Leszno, którzy stracili życie w latach wojny 1939-1945. Towarzysze broni, mieszkańcy gminy Leszno. Lipiec 1985 rok".

MŁOCINY

UL. MICHALINY 10

     Na skraju lasu ustawiono na płycie betonowej kamień upamiętniający żołnierzy AK grupy "Kampinos", poległych w bitwie o  lotnisko bielańskie. Napis na kamieniu: "Miejsce uświęcone krwią żołnierzy AK grupy ŤKampinosť poległych w boju o lotnisko bielańskie z niemieckim najeźdźcą w  dniach 1-2 sierpnia 1944". Na płycie umieszczono napis: "Chwała bohaterom"
     Za pomnikiem, kilkanaście metrów w głąb lasu, znajduje się symboliczna mogiła por. "Janusza" (Janusza Langnera), który poległ w tym miejscu w czasie bitwy.

OPALEŃ

     Pomnik upamiętniający 4 żołnierzy konspiracji, którzy zginęli w magazynie broni mieszczącym się w gajówce Opaleń w nocy z 27 na 28 stycznia 1944 roku.

PALMIRY

CMENTARZ MAUZOLEUM
     Od 7-8 grudnia 1939 roku do lipca 1941 roku miejsce potajemnych masowych egzekucji, głównie inteligencji i działaczy społeczno politycznych, więźniów Pawiaka i innych więzień warszawskich. W największej egzekucji, dokonanej w dniach 20-21 czerwca 1940 roku w ramach realizacji tzw. akcji A B (eksterminacji inteligencji polskiej), zginęło 359 osób. W Palmirach zamordowani zostali wybitni przedstawiciele życia politycznego, społecznego, kulturalnego, m.in. Maciej Rataj, Mieczysław Niedziałkowski, Jan Pohoski, Witold Hulewicz i Janusz Kusociński. Na cmentarzu w Palmirach złożono również zwłoki ofiar niektórych egzekucji dokonanych w latach 1942-1943 w Magdalence, Stefanowie, Laskach i innych miejscowościach podwarszawskich. Spoczywa tu 2204 Polaków zamordowanych przez Niemców.

POCIECHA

     Pomnik ku czci poległych żołnierzy Powstańczych Oddziałów Specjalnych "Jerzyki", znajdujący się na małym wzniesieniu, okolonym niskim murem. Tworzy go stylizowany krzyż oraz ustawiona pod kątem tablica z napisem: "Polsko Tobie oddaliśmy życie, ziemi ojczystej ciała, wiarę przyszłym pokoleniom. Poległym ŤJerzykomť w walkach o wyzwolenie Ojczyzny w latach 1939-1945 w różnych rejonach kraju oraz pod Pociechą w dn. 28.08.-2.09.1944 r. Bohaterom chwała towarzysze broni Powstańcze Oddziały Specjalne ŤJerzykiť Armia Krajowa".

POLESIE NOWE

     Tablica upamiętniająca walkę oddziału "Motora" z batalionu por. "Znicza" z  patrolem żołnierzy niemieckich. W walce tej poległo 5 żołnierzy, 2 zostało śmiertelnie rannych. Napis na tablicy: "W tym miejscu dnia 21 września 1944 roku stoczył walkę z Niemcami oddział Rejonu Legionowo Obwodu VII go AK Obroża. Wypadu dokonano ze wsi Brzozówka pod dowództwem porucznika Jana Raczkowskiego pseud. ŤMotorť. W walce tej polegli: kpr. pchor. Bogdan Pogodziński lat 26, kpr. pchor. Jan Pogodziński lat 21, kpr. pchor.  Zbigniew Kiełkiewicz lat 19, st. sierż. Ignacy Kutra lat 33, strz. Henryk Kalinowski lat 21. Zmarli z  odniesionych ran kpr. Stanisław Sosnowski lat 35, strz. Ryszard Kosek lat 19. Cześć ich pamięci koledzy i  rodziny. Straty po stronie npla 22 zabitych i rannych".

SIERAKÓW

     Pomnik upamiętniający poległych i pomordowanych mieszkańców. Na tablicy napis: "Mieszkańcom Sierakowa żołnierzom 8 Rejonu VII Obwodu ŤObrożať Armii Krajowej oraz więźniom obozów koncentracyjnych poległym i pomordowanym w latach drugiej wojny światowej. Społeczeństwo Sierakowa".
     Na tablicy wymieniono 35 nazwisk. Obok ustawiono na murowanym postumencie głaz narzutowy ze znakiem Polski Walczącej.
     Pomnik w miejscu, gdzie 24 czerwca 1944 roku poległo w zasadzce z rąk zaborowskich żandarmów 5 żołnierzy kadry dowódczej Dywersji Bojowej 8 Rejonu: ppor. Marian Grobelny ps. "Macher", ppor. Stefan Kruszyński ps. "Dołęga", sierż.  Stefan Leszczyński ps. "Ezel", plut. pchor. Julian Beer ps. "Pierwotny" i kpr. Wiesław Kowalewski ps. "Rydz".

TRUSKAW

     Pomnik w miejscu, gdzie 18 listopada 1943 roku hitlerowcy spalili żywcem i  rozstrzelali kilku mieszkańców wsi.
     Na skrzyżowaniu dróg wiodących z Izabelina i Borzęcina do Pociechy znajduje się pomnik poświęcony pamięci poległych żołnierzy i  mieszkańców okolicznych wsi rozstrzelanych w okresie 1939-1945. Na postumencie ustawiony jest kamienny głaz, a obok wkopana lufa działa czołgowego. Na głazie tablica z napisem: "Żołnierzom WP partyzantom grupy ŤKampinosť AK, żołnierzom dywersji poległym w Puszczy Kampinoskiej, mieszkańcom Truskawia i wsi okolicznych rozstrzelanym, spalonym żywcem, zamęczonym w obozach hitlerowskich w  latach 1939-1945 pomnik ten poświęca społeczeństwo i  towarzysze broni. Sierpień 1971 r."

WARSZAWA

UL. KARDYNAŁA HOZJUSZA 2, kościół św. Stanisława Kostki
     Tablica ku czci żołnierzy Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego AK, walczących w Puszczy Nalibockiej, Kampinoskiej, w  Powstaniu Warszawskim na szańcach Żoliborza i Dworca Gdańskiego, pod Jaktorowem i w lasach kieleckich, pomordowanych w więzieniach, obozach i katorgach.
     Przy skrzyżowaniu ul. Adama Mickiewicza i Gen. Józefa Zajączka na Żoliborzu, na skwerze, umieszczono duży głaz kamienny na prostokątnej płycie. Na głazie napis: "W hołdzie bohaterskim żołnierzom oddziałów powstańczych Kampinosu, Żoliborza i Starówki poległym w natarciach na Dworzec Gdański w dniach 20-22 VIII 1944". Na prostokątnej płycie umieszczono cytat: "A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec. J. Słowacki". Obiekt pamięci narodowej został wykonany w  1971 roku z inicjatywy środowisk grupa "Kampinos" i  "Żywiciel" przy wsparciu samorządu Żoliborza. Z lewej strony płyty ustawiono w 1988 roku rzeźbę "Płacząca nad grobem partyzanta" dłuta J. Nadachowskiej. Jej nazwisko oraz nazwisko wykonawcy, M. Filewicza, wyryto na tylnej ścianie cokołu rzeźby.

UL. WÓLCZYŃSKA 64, kościół św. Marii Magdaleny
     Tablica na zewnętrznej ścianie kościoła na Wawrzyszewie: "Wiecznej pamięci poległym w Powstaniu Warszawskim 900 partyzantom grupy ŤKampinosť AK, w tym 450 niosącym pomoc Starówce, którzy zginęli w dwu atakach na Dworzec Gdański w dniach 21 i 22 sierpnia 1944 r. Tablicę tę poświęcają towarzysze broni".

WIERSZE

CMENTARZ PARTYZANCKI
     Tablica: "Tu spoczywa 54 żołnierzy AK grupy ŤKampinosť, którzy w  walkach z najeźdźcą hitlerowskim ofiarą życia udowodnili miłość Ojczyzny. Zginęli w 1944 r."
     Płyta granitowa poświęcona poległym żołnierzom Zgrupowania Stołpecko Nalibockiego AK, którego oddziały weszły w skład grupy "Kampinos".
     Tablica upamiętniająca poległych żołnierzy kompanii lotniczej por. Tadeusza Gaworskiego ps. "Lawa" i plutonu ppor.  Tadeusza Nowickiego ps. "Orlik", przybyłych z innych rejonów i włączonych do grupy "Kampinos".
     Tablica pamięci płk. Józefa Krzyczkowskiego ps. "Szymon", dowódcy 8 Rejonu VII Obwodu AK i grupy "Kampinos", walczącej w Powstaniu Warszawskim.
     Tablica ku czci kapelanów grupy "Kampinos": "Stefanowi Wyszyńskiemu ŤRadwanowi IIIť późniejszemu Prymasowi Polski i Jerzemu Baszkiewiczowi ŤRadwanowi IIť po latach prałatowi, proboszczowi archikatedry św. Jana w  Warszawie".
     W kościele we wsi Wiersze znajduje się tablica ku czci poległych i  pomordowanych żołnierzy grupy "Kampinos". Napis na tablicy: "Żołnierzom VIII Rejonu grupy ŤKampinosť poległym w 1944 r. w bojach od Dworca Gdańskiego do Bud Zosinych wszystkim rozstrzelanym zamordowanym w  więzieniach i obozach kaźni. Wieczny pokój daj Panie". Kościół został zbudowany po wojnie na placu, który w  czasie Powstania Warszawskiego służył partyzantom za plac apelowy. Wieś Wiersze była od początku sierpnia do 27 września 1944 roku miejscem postoju dowództwa pułku "Palmiry-Młociny", a następnie grupy "Kampinos".

WIKTORÓW

CMENTARZ WOJENNY
     Cmentarz powstał jesienią 1945 roku w lesie, gdzie w latach 1942-1944 grzebano ofiary rozstrzelane lub zamordowane przez żandarmów z placówki Schutzpolizei w Zaborowie. Przed wejściem na cmentarz ustawiono granitowy obelisk z  napisem: "Cmentarz wojenny w Wiktorowie. Na cmentarzu tym spoczywają prochy 12 żołnierzy Wojska Polskiego z 9 Pułku Ułanów Małopolskich Podolskiej Brygady Kawalerii poległych 17-18 września 1939 r. w Puszczy Kampinoskiej oraz 124 ofiar terroru hitlerowskiego osób cywilnych i  żołnierzy Armii Krajowej zamordowanych przez gestapo w  areszcie śledczym w Zaborowie w latach 1942-1944. Cmentarz założono w 1945 r. Zakończono budowę w 1965 r."

ZABORÓW

     Przy Szkole Podstawowej na wysokim cokole znajduje się duży głaz, w którym osadzona jest granitowa tablica z  napisem:
     "Niepróżno stopa depcze kamień,
     Niepróżno tarcz dźwigamy broń,
     Wznosimy czoło, mocne ramię,
     I  ukrwawimy w boju broń."
          T. Borowski
Pamięci naszych bliskich i nieznanych rodaków, którzy w latach 1943-1944 cierpieli i umierali katowani przez hitlerowców w tutejszej szkole, poświęca miejscowe społeczeństwo".
Szkołę w Zaborowie zajęła na początku 1943 roku żandarmeria niemiecka, organizując w niej placówkę Schutzpolizei. Głównym celem tej placówki było zwalczanie organizacji podziemnych w  rejonie podwarszawskim. Obiekt pamięci ufundowała miejscowa ludność w 1982 roku, a opiekę nad nim sprawują uczniowie szkoły.